W czasach Polski Ludowej życie codzienne było naznaczone szeregiem unikalnych zjawisk kulturowych i społecznych, które odróżniały je od rzeczywistości znanej w obecnych czasach. Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów tej epoki były kolejki, które z czasem stały się symbolem PRL-owskiej rzeczywistości. Hasło „Pan tu nie stał” zyskało nie tylko popularność, ale wręcz weszło do kanonu językowego jako wyraz goryczy oraz sprytu obywateli w konfrontacji z permanentnym brakiem towarów i nieustanną walką o ich zdobycie.
Podstawowym powodem, dla którego kolejki stały się nieodłącznym elementem życia w PRL-u, była chroniczna niedoskonałość gospodarki centralnie planowanej. Regularnie brakowało podstawowych dóbr, jak mięso, cukier, czy papier toaletowy, co zmuszało ludzi do stania w długich i mozolnych ogonkach przed sklepami. Często pojawiał się tam chaos i niemalże anarchia, a miejsca w kolejkach bywały zajmowane już na wiele godzin przed otwarciem sklepów.
Hierarchia w kolejce była skrupulatnie pilnowana przez jej uczestników. Próby jej zakłócenia, na przykład poprzez wpychanie się bez czekania, były powszechnie piętnowane. To właśnie wtedy, pełne oburzenia zwroty, takie jak „Pan tu nie stał!” padały najczęściej. Wyrażenie to stało się niemalże społecznym symbolem, wskazującym na nieuczciwe zachowanie, i używane było również w bardziej przenośnym i uniwersalnym sensie w wielu codziennych sytuacjach.
Kultura kolejek kształtowała również inne aspekty życia codziennego. Ludzie nie tylko stali w kolejkach, ale również tworzyli swoiste wspólnoty, bazując na więziach zbudowanych podczas wspólnego oczekiwania. Wiele osób dosłownie żyło „od kolejki do kolejki”, a rozmowy w ich trakcie dotykały najróżniejszych aspektów życia – od domowych trosk, przez plotki, aż po informacje o nadchodzących dostawach towarów.
Pomimo że kolejki były codziennością uciążliwą i nieodłącznie związaną z dysfunkcjami gospodarki PRL-u, miały także swoją pozytywną stronę. Wspólne oczekiwanie na otwarcie sklepów, pełne humoru dyskusje i współpraca w obliczu trudności tworzyły rodzaj społecznej więzi. W takich sytuacjach radykalnie różne osoby potrafiły nawiązać zaskakująco bliskie relacje oparte na mutualnej potrzebie oraz solidarności w walce o przetrwanie.
Znaczenie i symbolika kolejek PRL-u odbijają się również w kulturze popularnej. Współcześnie, w wielu opowieściach, filmach i dziełach literackich epoki można odnaleźć odniesienia do tego fenomenu. Tytuł polskiego filmu dokumentalnego „Pan tu nie stał” z 2008 roku jest najlepszym przykładem, jak zwroty związane z kolejkami weszły do powszechnego użytku jako element przedstawiający absurdy minionej ery.
Chociaż gospodarcze problemy typowe dla PRL-u dawno minęły, to wspomnienia o kolejkach nadal przywołują uśmiech, a czasami nutę nostalgii wśród tych, którzy te czasy pamiętają. Do dziś można znaleźć w polskiej przestrzeni publicznej odniesienia do tamtej epoki, również poprzez modę, sztukę czy różnego rodzaju retro eventy. Tradycją stało się wręcz obchodzenie „Dnia Kolejek PRL”, w trakcie którego wspomina się tamte czasy poprzez różne happeningi czy wystawy.
Zaraz po okresie PRL-u, mówiono, że historia kolejek jest już tylko częścią przeszłości, ale ich duch i znaczenie kulturowe przetrwały do dziś. Fraza „Pan tu nie stał”, pomimo że wywodzi się z trudnych warunków zaopatrzeniowych Polski Ludowej, symbolizuje nie tylko problem tamtej epoki, ale także potrafi wywołać uśmiech, wspomnienia, a czasem stanie się przedmiotem refleksji nad zmianami, jakie zaszły zarówno w zbiorowościach, jak i indywidualnych losach wielu Polaków.
Przeczytaj więcej na: https://planetafaceta.pl/pan-tu-nie-stal-moda-inspirowana-prl-em/.
„`